Honden
Vanochtend, 21/9/2010, in Tabanan was er weer een hond bij het oversteken bijna dood gereden. Ik zie elke keer weer, dat wanneer een hond de rijweg oversteekt, hij altijd de verkeerde kant opkijkt, dus met de rijrichting mee in plaats van met zijn kop naar het aanstormende verkeer. De hond in Tabanan stak over aan de rechter kant van de weg ongeveer bij Warong Sedia. Er kwam een grote auto in volle vaart aanrijden, van rechts dus bezien vanuit de hond. Wat doet het beest? Het kijkt naar links. De auto kon nog net remmen. De hond liep door alsof er niets aan de hand was. Een tijdje geleden zag ik dat het mis liep. Toen wilde een hond aan de linker kant van de grote weg Tabanan-Denpasar oversteken. Hij keek naar rechts, liep tegen een grote auto aan, die zijn kop verbrijzelde. De hond viel en de automobilist, die niet meer op tijd kon remmen, reed over het beest heen. Alle volgende autos reden natuurlijk ook over het beest heen, want het is veel te gevaarlijk om uit te stappen om het dode dier aan de kant van de weg te leggen. Toen ik na een paar uur terug reed op die weg, zag ik dat er alleen een platte, harige zak van het dier over was. Ik begrijp niet waarom zo’n dier, opgegroeid in een land met linksrijdend verkeer, niet snapt dat hij eerst naar rechts en dan naar links moet kijken als hij oversteekt. Die Balische honden zijn afstammelingen van de dingo uit Australie. Daar houdt men ook links. Er zit echt niks vastelands Europees in die honden. Honden kunnen toch ook horen van welke richting het geluid van auto’s en brommers komt. Of zouden ze doof zijn als gevolg van inteelt? Die theorie had Astri Zwart, de vrouw van dokter Djelantik. Balische honden zijn stom, hun hersens zijn verweekt, zei ze altijd, omdat ze maar aan jongen met hun eigen kinderen. Zij had een anjing ras uit het koele Kintamani. Hij leed met zijn dikke vacht wel onder de warmte van Denpasar, maar hij was slim en waakzaam.
Of zouden honden het passerende verkeer nakijken in plaats van het aankomende tegemoet kijken? Zouden ze bang zijn van op hen afkomende dingen?
22/9/2010
Op de achterkant onder een pick up in de region Sudimara:
Arjunafrustrasi
Wat zou hiermee bedoeld zijn? Allereerst: verstaan ze hier hetzelfde onder frustrasi als wij? Dat moet ik morgen gaan uitzoeken.
Verder: als frustrasi hier dezelfde connotatie heeft, waarover zou Arjuna dan gefrustreerd zijn? Dat hij die nymfen die hem probeerden te verleiden toen hij ascese deed niet direct gepakt heeft? Maar hij kreeg ze later toch, nadat hij dat wapen van Siwa had ontvangen, omdat hij zo standvastig was geweest. Of zou frustrasi hier betekenen: standvastig? Afzien van iets? Dan zou het motto achterop de auto heel positief zijn. Het zou op geduldig, sabar, zijn van de bestuurder tijdens files kunnen slaan.
Kinderspelen
Bij Nyoman was een groot deel van de familie aanwezig tijdens het ritueel: zijn zus, zijn twee broers, zijn twee dochters en hun kinderen of kleinkinderen. Er waren drie kleintjes, twee meisjes van bijna vier, dochters van Nyoman’s beide dochters, en een jongetje van 3 jaar en 2 maanden, kleinkind van zijn zus. De twee meisjes kennen elkaar heel goed. Ze spelen vaak samen als ze op bezoek zijn bij Opa en Oma. Een van de meisjes wordt elke dag naar Oma gebracht omdat zowel de vader als de moeder werken. Op het jongetje past de zus van Nyoman meestal, ook omdat zowel haar zoon als diens vrouw werken. De twee meisjes hadden een spannend spel. Je handpalmen inwrijven met een droog stuk badzeep (Japans merk met whitener, Shuizi) en dan ruiken aan je handen. Hoe vaker je wrijft, des te sterker de geur. Toen de ceremonie, waarbij Opa, die behalve chauffeur ook Mangku van een tempeltje en Heilig Bos is, officieerde, gingen de drie kleintjes samen op een leunstoel, koloniaal model, zitten. Althans dat probeerden ze, want het was toch behoorlijk ingwikkeld om met zijn drieen riant te zitten in zo’n kleine stoelruimte. Dat was op zich al een spel. Daarna kwam het spel: de twee meisjes hadden ieder een tandenborstel. Het spel was: de leuning opwrijven met de borstel. Het jongetje wilde natuurlijk ook, dus er was wel af en toe wat gekibbel over het gebruik van de tandenborstel. Na afloop van de ceremonie moest iedereen een aantal malen een sembah maken voor de voorouders en de goden van de windrichtingen. Soms moet je dat doen met lege handen, soms met een bloempje met kleur die hoort bij een bepaalde godheid tussen je vingertoppen. Nadat de priester de mantra heeft uitgesproken moet je het bloemetje wegklikken tussen je duim en middelvinger. Ngleketikang sekar. Dat vonden de kinderen leuk. Ze trokken hun bloemetjes in vele kleine stukjes, zodat ze veel keren konden wegklikken. Vervolgens kreeg iedereen rijstkorreltjes gedrukt op voorhoofd, slapen en kuiltje in je borst bij je nek. De jongen kreeg een Cambodia bloem achter zijn oor. Verrukt renden de kleintjes naar ene kamer met een spiegel om naar gezichten te kijken. Dat was een heel gedrang voor die spiegel. Daarna speelden ze een soort spel: “Dorbrak” (doorbraak). Eén meisje ging in de deuropening staan, haar armen horizontaal gestrekt, haar handen tegen de zijposten van de deur. De twee kinderen die nog in de kamer waren probeerden haar omver te duwen, zodat ze naar buiten konden. Als dat lukte, ging degene die haar omver geduwd had in de deuropening staan en probeerden de kinderen in de kamer haar omver te duwen.
De volwassenen onder de familieleden, mannen en vrouwen, sloegen dit alles met gespannen blik en glimlach om de mond gade. Ze zijn allemaal trots op die kleintjes (dat zeiden ze tegen mij), ook al zijn het niet allemaal hun eigen kinderen, het is familie, afstammend van dezelfde voorouder, die in het huisheiligdom vereerd wordt.
Verslavingen en de gevolgen ervan
De vrouw van een jongere broer van Nyoman is in maart 2010 overleden. Ze was nog maar 41 jaar, suikerziekte. Twee zoons heeft die broer, die meestal werkeloos is. Het oudste kind werkt bij een drukkerij, de jongste, Yogi, zit in de 1e klas van de SMA. (Onze stichting Taksu sponsort de jongen, zodat hij zonder zorgen zijn school kan afmaken en later een voortgezette opleiding kan volgen). Ik vroeg of de broer zich een beetje kon redden. Hij schudde een beetje met zijn hoofd. De oudste zoon drinkt, nganggur, zei hij. Hij komt vaak dronken op zijn werk en is al een keer ontslagen. De vader maakt zich zorgen. Een oudere broer van Nyoman, Wayan, is verslaafd aan gokken en roken. Hij kan het niet laten. Het geld dat zijn vrouw verdient met het naaien van kleren, steelt hij om er zijn schulden te betalen. Nyoman moet al jaren het school- en studiegeld van het dochtertje bewaren, anders vergokte broerlief dat ook. Wayan is eigenlijk een aardige vent, maar er is iets eigenaardigs in zijn ogen, een blik alsof hij bezeten is. Hij zit heel vaak heel stil voor zich uit te staren, maar ineens springt hij op om overactief iets te gaan doen. Hij is chauffeur op een truckje, of hij rijdt personenauto’s, die de man van de zus van Nyoman koopt in Jakarta maar verkoopt in Bali, terug van Jakarta naar Bali in anderhalve dag, zonder te stoppen. Hij rookt aan een stuk door en drinkt koffie om wakker te blijven. Dan heeft hij diezelfde fanatieke blik in zijn ogen. Volgens Nyoman zit verslaving in de genen van de meeste jongens uit de familie. Hij en de vader van Yogi zijn bang dat het ook op zoon Yogi overgaat, omdat hij ook vaak zo voor zich uit zit te staren, maar hoe kun je dat weten als iemand nog maar 14 is? En hoe kun je het voorkomen? Yogi is heel goed in het verzorgen van zieke en zielige dieren en planten. Hij kweekt ze op. Met dieren heeft hij een speciale band. Hopelijk stort hij zijn energie daarop later en niet op drank of gokken.
Bij Puri Anyar is twee weken geleden een naar ongeluk gebeurd, als gevolg van verslaving. De zoon van Tu Rai uit Puri Anyar is een drugsverslaafde en alcoholist sinds zijn middelbare schooljaren. Verder is hij kunstenaar, hij maakt hele mooie schilderijen. De vader, Tu Rai, houdt erg van hanengevechten, in het bijzonder van het gokken erbij. Hij laat zich heel vaak door Nyoman (die mijn chauffeur is) naar een ilegaal hanengevecht rijden. Die zoon nu heeft twee weken geleden in dronkenschap, zijn vrouw zo erg in elkaar geslagen, dat ze met haar hoofd tegen een muur viel, bewusteloos. In coma, bleek later. Ze is naar het ziekenhuis gebracht en daar overleden. Dat was de versie die het oudste zoontje van de kunstenaar vertelde aan zijn beste vriendje en klasgenoot, Yogi, het neefje van Nyoman mijn chauffeur. De versie van de Puri is: de moeder had verhoogde bloeddruk. Ze werd met spoed opgenomen in het ziekenhuis omdat ze flauw was gevallen. Een dag later is ze daar overleden.
Welk verhaal is nu het dichtst bij de waarheid? Er doen veel verhalen de ronde over de vader: hij slaat zijn kinderen regelmatig, sluit het jongste zoontje, dat in de 4e klas van de lager school zit, vaak een hele dag op in de badkamer, zonder hem eten of drinken te geven. Hij sloeg zijn vrouw ook vaak. Dat kon ik zelfs zien, ze zat altijd onder de blauwe plekken en striemen. Maar mensen uit een Puri komen makkelijk weg met iets wat bij ons moord zou zijn.
Zo ook bij Puri Pamecutan in Denpasar. Enige jaren geleden was er een familievergadering over een erfenis. Zo’n bijeenkomst ontaardt vaak in een ernstig conflict. Twee neven, de ene neef hield ook erg van gokken en drinken , kregen ruzie. De verslaafde stak de andere man dood met een kris. De dader werd even opgepakt door de politie, ondervraagd, maar kwam na een week al weer vrij. De dader zou gehandeld hebben uit zelfverweer nadat hij was aangevallen door de ander. Hij was later heel trots dat hij zonder straf ervan af gekomen was. Dit zei hij tenminste tegen Dokter Made – een goede vriend die mij dit vertelde – toen ze elkaar ontmoetten bij een ritueel in de Puri. Er was veel pers aanwezig tijdens die ceremonie, want iedereen wist wel dat die man fout was, maar niemand kon wat doen. Volgens Dokter Made gaf de dader iedereen uitdagend een hand, terwijl de pers aan het fotograferen was. Made was als de dood dat er een foto genomen zou worden terwijl zij elkaar aan het begroeten waren. De uitgestoken hand weigeren kon hij niet. Gelukkig werd er geen persfoto genomen van de ontmoeting.
Kippen en eenden
Hoe weet je om welke eend of kip het gaat als je ze allemaal gebraden hebt?. In offer X moet de kip met stippels, in offer Y die met streepjes op de veren, etc. in offer Z de witte eend, in offer A de gekleurde. Ik vroeg het aan Nyoman, omdat ik vanochtend in de offers de 8 kippen en 2 eenden in gebraden toestand zag. Ze waren allemaal bruin. Je kon alleen aan de snaveltjes en pootjes het verschil tussen eend en kipje zien. Volgens hem is het makkelijk: je doet een draadje om hun poot eventueel met een labeltje eraan. Bij de eenden hoefde dat labeltje niet, want er gingen alleen twee draadjes om de poot van de gekleurde eend om hem te onderscheiden van de witte. De kippen kregen een draadje met kartonnetje met een tekst die vermeldde voor welk offer de beestjes bestemd waren. Heel eenvoudig dus.