Wayang perjuangan heeft de na-oorlogse politieke verwikkelingen en de Indonesische vrijheidsstrijd tot onderwerp. Wajangfiguur van perkament voorstellende een kayon. De kayon, die ook wel gunungan genoemd wordt, is het belangrijkste hulpmiddel bij een wajangvoorstelling. De kayon wordt zowel bij Wayang Golek als bij Wayang Kulit gebruikt. Het is een schaduwfiguur van perkament, die de zetel van de goden afbeeldt (de berg Semaru op Java) en de levensboom, die symbool staat voor de goddelijkheid van het leven. Deze kayon wordt de Gunungan Gapuran genaamd. Hij wordt geassocieerd met de mannelijke lingga. De kayon heeft vele functies. Voor een opvoering staat hij in het midden van het scherm, met soms daarachter Semar. Beide staan aan de kant van de poppenspeler opgesteld. De kayon brengt de poppen tot leven. Aan het begin van de opvoering staat hij rechts. Tijdens de opvoering geeft de kayon plaatsveranderingen aan of de opkomst van een belangrijke persoonlijkheid. De kayon kan ook dienst doen als decorstuk. Het kan een paleis voorstellen, een rots, een bos of een kluizenaarswoning. Ook kan de kayon een rivier, wind, vuur en water voorstellen. Gedurende de voorstelling verplaatst de gunungan zich naar de linkerzijde van de poppenspeler. Na afloop staat de Gunungan weer in het midden van het scherm. Zoals op de meeste kayons staat hier aan de basis een trap afgebeeld. Deze trap komt uit op een galerij met pilaren die leidt naar gesloten dubbele deuren. Dit is de hemelpoort die wordt bewaakt door twee de reuzen, Cingkarabala en Balaupata. Zij zijn een knotsenzwaaiende tweeling. Aan weerszijden van het dak van de galerij zijn twee vleugels of twee garuda koppen afgebeeld, die symbolen zijn van de zon en van vuur. Daarboven zijn twee tijgers te zien naar elkaar zijn toe gedraaid. Op andere gunungan zijn dit een tijger en een wilde buffel, of twee leeuwen, of een tijger en een zwijn. Op het dak van de galerij staat een boom met symmetrische vertakkingen. Ter hoogte van de eerste vertakking is een grote Kala demonenkop te zien die slechte geesten afweert en voor het gevaar van het menselijke leven staat. In de takken van de boom zijn vogels en apen te zien. De takken lopen uit in bloemen. De achterkant van de kayon is beschilderd met gele golven of vlammen. Dit is het zogenaamde ‘vuur’ kayon. (David Levine; Leather Gods and Wooden Heroes; Singapore, Times Editions 2005). Wayang Diponegoro De poppen in deze set zijn gemaakt door Suprato Amosutijo in 1979. De conservator Pienke Kal heeft de set aangekocht, samen met de poppen van de Wayang Perjuangan die de strijd uit de periode 1940 – 1949 verbeelden. Deze uitzonderlijke wajangvorm vertelt de geschiedenis van Prins Diponegoro en de Java-oorlog. Het karakter en de personages van deze poppen zijn af te lezen aan gezicht en lichaam en volgt de klassieke Javaanse beeldtaal. De Javanen zijn edele slanke figuren met verfijnde gezichten en de Nederlandse personages zijn grof en lomp door hun grote bolle ogen, grote neuzen en mond en de baarden en wilde haren. De poppen zijn allen voorzien van een hoornen gapit (de centrale stok) en een hoornen stokje aan iedere hand. De hoornen stokken zijn duurder dan de bamboe of houten stokken. De Wayang Diponegoro is de naam voor een set van wajangpoppen in het museum Sonobudoyo in Yogyakarta. De set bestaat uit 42 poppen. Het is in 1985 gemaakt door R.M. Kuswadji K.S. uit Yogyakarta en lijkt een kopie van de poppen uit de set 4551 van het Tropenmuseum. Het is een set poppen, dat besteld is, of het is een set poppen uit een groter geheel dat gebruikt werd om de Babad Jawa, de geschiedenis van Java op te voeren. De Babad Jawa vertelt de geschiedenis van Java, vanaf de komst van de islam in de 16e eeuw tot en met de Java Oorlog in de 19e eeuw. De wajangvorm die gebruikt wordt om dit te verbeelden heet de Wayang Jawa. Oorspronkelijk gemaakt in Surakarta om de helden van de Javaanse geschiedenis onsterfelijk te maken. Sommige sets kunnen met poppen de verhalen uit de verschillende periodes uitbeelden, andere sets, zoals deze set, hebben poppen die één bepaalde episode vertellen en hierin stelt elke pop een bepaald personage voor. Voor de Babad Jawa kunnen zowel wayang kulit poppen, de platte leren poppen, als de wayang golek poppen, de ronde houten poppen gebruikt worden. James R. Brandon: Theatre in Southeast Asia, p. 287 David Irvine, Leather Gods & Wooden Heroes; Java’s Classical Wayang, Singapore, Times Editions – Marshall Cavendish, 2005 p. 144 Walter Kraus, Wayang Indonesia, the fantastic world of Indonesian puppet theatre; Konstanz, Stadler Verlagsgesellschaft, 2007 p. 109 & 111
Herkomst
Yogyakarta , Yogyakarta , Yogyakarta- provincie , Jawa , Indonesië
Inheemse naam
Gunungan Gapuran