SCHILDEREN OF KLEUREN OP HOUT, VROEGER IN BALI
Eerst een laag ‘’grondverf’’ aanbrengen, op bijvoorbeeld houten schotten, vlechtwerk, klapperdoppen . Dat is een dikke laag, witte verfstof bestaande uit fijngemalen kalk (van schelpen) vermengd met lijm. De laag dient om naden en nerven onzichtbaar te maken.
Schetsen van decoratie maken met houtskool. Als de vormen goedgekeurd zijn, worden contouren nagetrokken met zwarte verfstof.
Penselen of kwasten: bamboe penseel, gemaakt van een plat gesneden stuk van een bamboestengel, de onderkant is uitgerafeld met een mesje.
Panyawian, penseel bestaande uit kattehaar in een yip, waarmee zulks geschiedt.
Panuli, panulyan, penseel van kattehaar.
Pangewarnaan, een grover penseel van varkenshaar dan panyawian.
Pen/pèn, Hollands, pen, eerst sedert 1883 in gebruik en bij velen nog onbekend. Daar panuliyan eigenlijk penseel is en de pangutik de dienst van pen op palmbladeren alleen vervult, zo heeft men onze stalen pennen met pen/pèn bedoeld.
Panelak/panêlak, een penseel van bamboe met een spleet als onze pennen gebezigd bij het nyawi, spleet van een pen.
Panyawian, penseel bestaande uit kattehaar in een yip (stokje), waarmee zulks geschiedt.
Panuli, panulyan, penseel van kattehaar.
Pangewarnaan, een grover penseel van varkenshaar dan panyawian.
Bindmiddel voor verf is een lijm. Vroeger werd vislijm gebruikt, gemaakt van graten van vis. Dit werd hoofdzakelijk in de regio rondom Gresik in Oost Java gemaakt en van daaruit geimporteerd. Het was duur. Gewone lijm, in platte plakken, was goedkoper.
Wanneer vislijm gebruikt wordt, zijn de kleuren diep en dof. Bij gewone lijm worden ze fel en glanzend. Vooral het rood licht op, zodat men aan die kleur makkelijk kan zien of vislijm of moderne, goedkope lijm gebruikt werd.
Lijm werd gemaakt van ancur uit Java en kalk. Lijm van ancur (hancur), is de beste soort van Java. De Balinese is van ketan om de prada (goudblad) op de udeng (hoofddoek van mannen) te kunnen hechten en ook met verf vermengd, om die op de tempeh (tèmpèh) (vlechtwerk) bijvoorbeeld te doen hechten.
Basiskleuren voor traditionele verf:
Wit
Een mengsel van fijngewreven as van een verbrande varkensschedel, kalk en lijm
Zwart
Gemaakt van roet. Het beste roet krijgt men door de binnenzijde van een aarden pot te beroeten door klapperolie te verbranden. Hierna roet vermengen met kalk en vislijm. Wrijven met een steen in een Chinees porceleinen schaal. Om mooi, diep zwart te krijgen moet men wel een dag lang wrijven.
In de winkels kan men Chinese inkt in poeder- of staafvorm krijgen. Die hoeft alleen aangelengd te worden met water.
Geel en bruinrood
Uit stukjes poreuze rots, die gevonden wordt in zee bij Serangan. De rots werd vroeger als ballast meegenomen op schepen uit Sulawesi en gedumpt voor de kust van Bali.
Oker
In poedervorm te koop in Chinese winkels
Rood
Het Chinese rood, in poedervorm is te koop in Chinese winkels
Blauw
Ook in poedervorm te koop.
Zodra er Hollandse invloed was, kon men kant en klare verf kopen, meestal muurverf. Die werd ook wel gebruikt voor het beschilderen van hout. Ook de schilders op doek uit Kamasan schaften die muurverf aan om op hun doeken te gebruiken. In Noord Bali werden paras beelden met dergelijke verf gekleurd vanaf het eind van de 19e, begin 20e eeuw, vooral in blauw, zachtgeel en groen (gemaakt door blauw en geel te mengen).
tijd geimporteerde verven werden gebruikt, zou je achter de merken kunnen komen door reclames in kranten en tijdschriften te bestuderen.
In Batavia was de verffabriek van Talens/Reignault. Zij leverden verf voor buiten, binnen en ook speciale verf voor schilders. Reignault had een grote collectie schilderijen van Ned. Indische kunstschilders. Je zou dus naar Talens reclames moeten kijken in oude kranten. Misschien heeft Talens ook nog een archief.
Volgens Pier Terwen moet je voor buitenwerk een drogende olie aan de kleuren toevogen, die een reactie met de lucht aangaat, een oxidatie proces waardoor de verf /kleurwatervast wordt.
Momenteel is cat Taro in Bali heel populair, dat is speciale verf – in hele mooie pastelkleuren – die je op beton/cementen muren en vloeren gebruikt. Kleurecht, watervast. Volgens Pier is dergelijke verf al oud, bestond al voor de oorlog, Kein Farbe, op basis van waterglas.
Een goed naslagwerd schijnt R.J. Gettens, Painting Materials, a short encyclopaedia te zijn. Dat boek is niet in de UB, helaas.